Жаңалықтар
ҚР ҰҒА-ға МЕМЛЕКЕТТІК МӘРТЕБЕ БЕРУ ЖӘНЕ «ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ ҒЫЛЫМ АКАДЕМИЯСЫ ТУРАЛЫ» ЗАҢЫНЫҢ ҚАЖЕТТІЛІГІ МӘСЕЛЕСІ БОЙЫНША АҒЫМДАҒЫ ЖАҒДАЙ ТУРАЛЫ АҚПАРАТ08
Қараша
2022
2022 жылғы 1 маусымда ҚР ҰҒА Жалпы жиналысының салтанатты сессиясында Мемлекет басшысы Қ.К. Тоқаев өз сөзінде ҚР Ұлттық ғылым академиясының рөлін арттыру қажет екенін, ол үшін оған мемлекеттік мәртебе беру, бюджеттен қаржыландыру керек екенін айтты. Қорытындысы бойынша ҚР Президентінің тапсырмаларының орындалуына Бақылау бекітілді және Хаттамалық шешім қабылданды, онда Үкіметке 2022 жылғы 30 желтоқсанға дейін ҚР ҰҒА мәртебесін өзгерту мәселесі бойынша мерзім берілді, бұл ретте ҚР ҰҒА-мен келісім бойынша әрекет ету қажет деп белгіленді. Алайда екі құжат ҚР ҰҒА-дан жасырылды. Оның орнына 2022 жылғы 14 маусымда Премьер-Министрдің орынбасары Е.Л. Тоғжанов жиналыс өткізіп, онда 11 маусымда жаңадан құрылған Ғылым және жоғары білім министрлігіне (ҒЖБМ) «Парламент Сенатында Ұлттық ғылым академиясын коммерциялық емес акционерлік қоғамға институционалдық трансформациялау бойынша заңнамалық түзетулерді пысықтауды қамтамасыз ету және Ұлттық ғылым академиясының Президенті лауазымына іріктеу критерийлерін жетілдіру жөнінде шаралар қабылдау» тапсырды. Сол күні (!) 14 маусымда ҚР Премьер-Министрі ҚР Парламенті Сенатына хат жолдады, онда шұғыл тәртіппен (!!!) «Ғылым туралы» Заңға түзетулер қабылдауды және оларды «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне электр энергетикасы, энергия үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру, жер қойнауын пайдалану, жергілікті мемлекеттік басқару, мемлекеттік шекара, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Заңының жобасына енгізуді талап етеді.
ҚР Парламентінде осы түзетулерді қандай да бір талқылаусыз қабылдауға мүмкіндік беретін рәсімдер қолданылды, алдымен Сенатта, содан кейін Парламент Мәжілісінде, оның бейінді Комитетін айналып өтіп, өте қысқа мерзімде қабылдады.
ҚР ҰҒА қатысуынсыз «Ғылым туралы» Заңға енгізілген түзетулер:
1-бап. Осы Заңда қолданылатын негізгі ұғымдар
Бап 21-1 тармақшамен толықтырылды - ҚР 30.06.22 № 130-VII Заңымен (2022 ж. 31 тамыздан бастап қолданысқа енгізілді)
21-1) Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының академигі – ғылым саласында үздік жетістіктері бар, ғылым саласындағы уәкілетті орган айқындайтын тәртіппен және шарттарда академия сайлайтын ғалым;
ҚР ҰҒА ҰСТАНЫМЫ:
Әлемнің ешбір жерінде академиктер ғылым саласындағы уәкілетті орган айқындайтын тәртіппен және шарттармен сайланбайды. Еуропалық Ғылым академиялары Федерациясының (ALLEA) құжатында көрсетілгендей, «Академиялар жаратылыстану, әлеуметтік және гуманитарлық ғылымдардың барлық салаларын ұсынатын көрнекті ғалымдардың өзін-өзі басқаратын органдары болып табылады. Академик (лат. Academicus) - білімді адамға өзінің ерекше ғылыми еңбегі мен жетістіктері үшін сыйақы ретінде берілетін жоғары ғылыми атақ. Академиктер өмір бойы тиісті ғылым академиясының жалпы жиналысында оның мүшелері арасынан жасырын дауыс беру арқылы сайланады, тек академиктер ғана дауыс беруге құқылы».
Түзетулердің бастамашылары (Білім және ғылым министрлігінің (БҒМ) бұрынғы басшылығы) асығыс болғаны соншалық, «Ғылым туралы» Заңында қолданылатын ұғымдар тізбесінде академикті инженерлік-техникалық қызметкер мен қауымдастырылған профессор (доцент), профессор, уәкілетті орган беретін ғылыми атақтар арасында қысып, оған аса лайықты реттік орын таппаған. Осыған қарамастан, бұрынғы Білім және ғылым министрлігінің (А.Қ. Аймағамбетов) және қазіргі Ғылым және жоғары білім министрлігінің Мемлекет басшысының Ғылым академиясының рөлін арттыру туралы тапсырмасына деген мемлекеттік қызметшілерінің шынайы көзқарасы көрінеді.
Заңда «корреспондент-мүше» ұғымының анықтамасы жоқ.
4-бап. Уәкілетті органның құзыреті
Уәкілетті органның құзыретіне:
Бап 2-2 тармақшамен толықтырылды - ҚР 30.06.22 № 130-VII Заңымен (2022 ж. 31 тамыздан бастап қолданысқа енгізілді)
2-2) Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының академиктерін сайлау қағидалары мен өлшемшарттарын әзірлеу және бекіту;
ҚР ҰҒА ҰСТАНЫМЫ:
Бүкіл әлемдегі Ғылым академиясының академиктерін сайлау ережелері мен критерийлері – бұл ғылым саласындағы уәкілетті органның емес, ал академиялық қауымдастықтың, оның Жарғысының, ғылыми өзін-өзі басқарудың құзыреті.
8-бап. Ғылыми ұйымдар
3-тармақ жаңа редакцияда көрсетілген - ҚР 30.06.22 № 130-VII Заңымен (2022 ж. 31 тамыздан бастап қолданысқа енгізілді)
1) әлеуметтік-экономикалық даму басымдықтарына сәйкес ғылыми, ғылыми-техникалық және инновациялық қызметтің басым бағыттарын, сондай-ақ Қазақстан Республикасындағы стратегиялық, іргелі және қолданбалы ғылыми зерттеулердің басым бағыттарын айқындау жөніндегі ұсынымдарды тұжырымдайды;
2) ғылым жөніндегі жыл сайынғы ұлттық баяндаманы дайындауды және басып шығаруды үйлестіреді;
3) ғылымды дамыту бойынша форсайттық зерттеулерді дайындауды және жүргізуді үйлестіреді;
4) ғылым саласында атаулы сыйлықтар мен стипендиялар алуға конкурстар өткізеді;
5) ғылым мен техниканың әртүрлі салаларында ғылыми зерттеулер жүргізеді;
6) ғылыми журналдар шығарады;
7) халықаралық ғылыми және ғылыми-техникалық ынтымақтастықты дамытуға қатысады;
8) ғылымды танымал етуге қатысады;
9) Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.
«Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы» Қазақстан Республикасының Заңында белгіленген зейнеткерлік жасқа толған Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының академигіне Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын мөлшерде және тәртіппен өмір бойғы ай сайынғы стипендия белгіленеді.
ҚР ҰҒА ҰСТАНЫМЫ:
Ұлттық ғылым академиясы ҚР Президентінің тапсырмасына сәйкес мемлекеттік мәртебеге ие болуы тиіс. Алайда, күтілетін дәстүрлі мемлекеттік мәртебенің орнына ҚР ҰҒА 100% мемлекет қатысатын КЕАҚ (коммерциялық емес акционерлік қоғам) КВАЗИмемлекеттік, яғни мемлекеттік емес мәртебе алды. КЕАҚ - бұл квазимемлекеттік ұйым, мемлекеттің жүз пайыз қатысуы ұйымның белгілі бір уақыт кезеңінде мемлекет меншігінде екенін ғана көрсетеді.
Ғылым академиясы үшін КЕАҚ (коммерциялық емес акционерлік қоғам) нысаны оны таратуға алып келеді, өйткені Ғылым академиясының Жалпы жиналысы жоғары басқару органы болуды тоқтатады, жоғары басқару органының функциялары ұйым қызметінің барлық түйінді мәселелері бойынша, оның ішінде жалпы жиналыс құрамын қалыптастыру, оның құрамынан шығару, академиктерді тағайындау («сайлау»), («алып тастау») олардың өкілеттіктерін тоқтату, КЕАҚ Жарғысына кез келген өзгерістер енгізу жөніндегі барлық мәселелерді қоса алғанда, ұйымды жекешелендіру және тарату, басқа да айрықша құқықтары бар КЕАҚ-тың Жалғыз құрылтайшысына беріледі. ҚР ҰҒА КЕАҚ-да Ғылым академиясының барлық атрибуттары: ғылыми өзін-өзі басқару, демократиялық сайлау, Жалпы жиналыс құрамы, Ғылым академиясына мүшелік мәселелері, өмір бойлық сайлану тоқтатылып, толығымен жойылады. ҚР ҰҒА КЕАҚ - бұл шын мәнінде тек декоративтік Ғылым академиясы, ұйым, тек атауы бойынша Ғылым академиясы болып табылады, бірақ ол енді классикалық типтегі Ғылым академиясына тән бірде-бір критерийге ие болмайды. Ғылым академиясына КЕАҚ формасы - мемлекет үшін де, Ғылым академиясы үшін де тән емес және оны қорлайтын мәртебе ғана емес, сонымен бірге қазіргі Ұлттық ғылым академиясын ликвидациялаудың жолы болып табылады.
Сонымен қатар, Ғылым академиясының «Ғылым туралы» Заңына енгізілген түзетулер Президенттің тапсырмасына сәйкес барлық функцияларды бере бермейді, олар іс жүзінде еленбеді және ғалымдардың пікірлері ескерілмей, басқа түсіндірмеде ұсынылды. Осылайша, Ұлттық ғылым академиясының қызмет пәнінен іргелі және қолданбалы ғылыми зерттеулердің ғылыми-техникалық сараптамасына қатысу функциясы алынып тасталды (бұл функция қоғамдық бірлестіктер мәртебесі бар академиялар мен ғалымдар одақтарының қызмет түрлерінің тізімінде қалды), ал Мемлекет басшысы Ғылым академиясының сараптамалық қызметінің аспектілеріне ерекше назар аударды. Қабылданған түзетулерде Ғылым академиясы ғылыми ой орталығы және сараптамалық қызметті жүзеге асыратын, ғылыми зерттеулердің басым салаларын айқындайтын беделді құрылым ретінде белгіленбейді.
«Ғылым туралы» Заңға шәкіртақы тағайындау мәселесінде түзетулерді ғылымды дамытуға сіңірген еңбегі үшін ғалымдарға сыйақы төлеу қағидатын емес, ал зейнеткерлікке шыққан академиктерге әлеуметтік жеңілдіктер беру қағидатын басты назарға алды.
ҚР ҰҒА өзінің 2022 жылғы 30 маусымдағы жалпы жиналысында ҚР Парламенті Мәжілісі мен Сенатының бейінді Комитеттерінде талқылаусыз қабылдаған, Заңға енгізілген түзетулермен қатты келіспейтіндігін білдірді. Бірауыздан қабылданған Қаулыда ҚР ҰҒА Жалпы жиналысы ҚР Ұлттық ғылым академиясы үшін КЕАҚ нысанының абсолютті қолайсыздығы туралы ресми түрде мәлімдеді.
ҚР ҰҒА Төралқасы Мемлекет басшысының атына Үндеу жолдады.
ҚР ҰҒА-ның ҚР ҒЖБМ-мен бірлескен жұмысы.
Ғылым және жоғары білім министрлігінің (ҒЖБМ) және Ұлттық ғылым академиясының (ҚР ҰҒА) Жұмыс тобы құрылды. Бұл ретте, егер барлық кезеңде ҚР ҰҒА Президенттің 2022 жылғы 1 маусымдағы Хаттамалық тапсырмасын нақты және толық орындау жолдарын іздестіруге бағытталса, онда ҒЖБМ атынан Ғылым комитеті «Ғылым туралы» Заңға қате және асығыс қабылданған түзетулерді жүзеге асыруға, ҚР ҰҒА КЕАҚ мәртебесін итермелеуге ғана бағытталған. ҚР ҰҒА әр кезеңде заңгерлермен кеңескеннен кейін аргументті және дәлелді түрде өз ұстанымын білдірді және қорғады.
«Ғылым туралы» Заңға қабылданған түзетулер Бастамашыларының НЕГІЗГІ мақсаты қандай? НЕЛІКТЕН КЕАҚ?
Коммерциялық емес акционерлік қоғамның (КЕАҚ) заңды нысаны Жалғыз акционер - Ғылым және жоғары білім министрі атынан басқарылатын Директорлар кеңесін міндетті түрде құруды көздейді. Бұл ретте КЕАҚ Директорлар кеңесінің құрамына (кемінде 30%) міндетті түрде ҚР ҰҒА мүшелері қатарынан емес адамдар кіруге тиіс.
Бұрынғы ҚР БҒМ-де әзірленген және ҒЖБМ Ғылым комитеті қолдаған барлық құжаттардың (Жарғы, Академиктерді сайлау критерийлері) жобаларында (ҚР ҰҒА-ға КЕАҚ нысанының бастамашылары өз орындарында қалғандықтан) ең басты идеясы – Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясын ТРАНСФОРМАЦИЯЛАУ, ҚАЙТА ҚҰРУ болды. Жалғыз акционер тағайындайтын ҚР ҰҒА Төралқасы немесе бір мезгілдегі Директорлар кеңесі қайта ұйымдастыруды жүзеге асыру бойынша барлық өкілеттіктерді алады.
Ғылым комитетінің жобалары мен жоспарларына сәйкес ҚР ҰҒА-ны қайта ұйымдастыру
ҚР ҰҒА РҚБ-ның қазіргі мүшелері ҚР ҰҒА КЕАҚ-на мүше болады деп ҒЖБМ құжаттарының дайындалған жобаларының ешқайсысында жазылмайды. Керісінше, «Ғылым туралы» Заңға қабылданған түзетулерді қолдана отырып, академиктер санын 150 адамға дейін шектеу ұсынылады. Естеріңізге сала кетейік, қазіргі уақытта ҚР ҰҒА-да 160 академик және 76 корреспондент-мүше, барлығы 236 Ғылым академиясының мүшелері бар. Ғылым комитетінің жобасы бойынша 2003 жылға дейін сайланған академиктер ҚР ҰҒА КЕАҚ академиктерінің құрамына автоматты түрде өтеді. Қазіргі ҚР ҰҒА құрамында 16 адам (ҚР Тұңғыш Президенті, ҚР ҰҒА академигі Н.Ә. Назарбаевты қоса алғанда) бар, дегенмен Ғылым және жоғары білім министрлігі дайындаған КЕАҚ Жарғысының жобасында Ғылым академиясының мүшелері 70 жастан асқан адамдар бола алмайды, ал 2003 жылға дейін сайланған академиктер бәріне белгілі 70 жастан асып кетті. Яғни, ҒЖБМ – ның мақсаты өте қарапайым - бұл академиктер алдымен КЕАҚ академиктерінің жаңа құрамын қалыптастыру процесін заңдастыру, қолданыстағы ҚР ҰҒА-дан сабақтастықты қамтамасыз ету үшін қолданылады, содан кейін КЕАҚ Жарғысына сәйкес олардың академик ретіндегі өкілеттіктерін тоқтатады.
2003 жылдан бастап сайланған 144 адам құрайтын ҚР ҰҒА РБҚ академиктері Ғылым академиясының мүшесі мәртебесін растау (?!) үшін ҚР ҰҒА КЕАҚ-ға өтініш беруі керек. КЕАҚ-қа өтініш берудің мұндай рәсімі Ғылым академиясының қазіргі мүшесін өмір бойы сайлау принципін жояды. Яғни, іс жүзінде қазіргі академиктердің академиялық мәртебесі танылмайды. Осылайша, 2003 жылдан бастап Ғылым академиясына мүшелікке сайлаудың барлығын Ғылым және жоғары білім министрлігі күші жойылды деп таниды. Өтініштерді КЕАҚ Директорлар кеңесі (Төралқа) қарайды және КЕАҚ «академиктері» қарапайым көпшілік дауыспен сайланады. Яғни, өтініш беру рәсімімен және жалпы растау рәсімімен Ұлттық ғылым академиясының қазіргі мүшелерінің, тіпті 2003 жылға дейін сайланған академиктердің де толық люстрациясы болады, өйткені олардың мәртебесі олардың 70 жылдық шегінен асып кетуіне байланысты жойылады. Яғни тұтастай алғанда осы рәсімдердің барлығымен қазіргі ҚР ҰҒА жою жоспарлануда және қамтамасыз етілуде. Өтінім беру процедурасы арқылы ҒЖБМ Ғылым академиясының кейбір қазіргі мүшелерін жаңадан құрылған ҚР ҰҒА КЕАҚ құрамына қосуды жоспарлап отыр, бірақ бұл тек КЕАҚ «академиктерінің» жаңа құрамын заңдастыру үшін, сонымен бірге мемлекет пен қоғам алдында ҚР ҰҒА Ұлттық ғылым академиясының мұрагері ретінде құрылып жатқанын көрсетуге тырысады. Бірақ КЕАҚ-тың жаңа «академиктері» өмір бойы академик мәртебесіне ие болмайды, өйткені КЕАҚ Жарғысына сәйкес Жалғыз акционер мен Директорлар кеңесі кез келген уақытта өз қалауы бойынша және ешқандай түсіндірусіз оларды мұндай мәртебеден айыруға құқылы. Қазір ҒЖБМ жазып отырғандай «алдағы уақытта», ал іс жүзінде бірден «академиктер» КЕАҚ жаңа тәртіп пен ҒЖБМ критерийлері бойынша «сайланады» (нақты тағайындалады).
«Ғылым туралы» Заңда ҚР ҰҒА корреспондент-мүшесі анықтамасы берілмеген және Ғылым комитеті орналастырған «ҚР ҰҒА КЕАҚ академиктерін сайлау қағидалары» және «ҚР ҰҒА академиктерін сайлау критерийлері» құжатының жобасында ҚР ҰҒА ашық НҚА порталындағы қарсылықтарына қарамастан, бұл анықтама қосылмаған. Қазіргі ҚР ҰҒА-ның корреспондент-мүшелері формальды түрде белгісіз мәртебеде қалды, бірақ іс жүзінде олардың Ғылым академиясында мүшелігі тоқтатылады.
Академиктерді сайлаудың болжамды Ережелері мен Критерийлері бүкіл әлемдегі Ғылым академияларының қызметі құрылған ғылыми өзін-өзі басқару принциптерін бұзуға бағытталған. Мәселен, Ереже «Егер Жалпы жиналыс құрылмаған жағдайда, кандидатты (кандидаттарды) сайлау туралы шешімді Төралқа жалпы саны 25 (жиырма бес) және одан көп болмайтын сәтке дейін қабылдайды.... Академияның 25 (жиырма бес) мүшесінің санына жеткеннен кейін одан әрі сайлау Жалпы жиналыс арқылы жүзеге асырылады, бұл туралы Жалпы жиналыстың хаттамасына тиісті жазба жасалады» деген тармақ қамтиды. Осылайша, Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясына КЕАҚ мәртебесін беру бастамашылары өздерінің нақты ниеттерін ашық айтты - тек 16 адам (академиктер 2003 жылға дейін) алдымен ҚР ҰҒА КЕАҚ құрамына кіре алады. Бұл 25-тен аз. Бұл ретте Жалпы жиналыс толық қалыптаспайды. Сондықтан Директорлар кеңесі (Төралқа) шешім қабылдайды. Оны КЕАҚ-да қалыптастыру үшін 5 адам жеткілікті. Олардың үштен бірі акционерлік қоғамдар туралы Заңға сәйкес академиктер қатарынан болмауы керек. Директорлар кеңесі (Төралқа) 2003 жылдан бастап сайланған академиктердің өтініштерін қарайды және олардың бір бөлігін тек өз қалауы бойынша ҚР ҰҒА КЕАҚ-ға іріктейді. Қалған академиктер 150 адамнан тұратын шекті санға дейін қайтадан «сайланады», іс жүзінде Директорлар кеңесі тарапынан тағайындалады, бұл ретте КЕАҚ жаңа академиктерінің жасы ҒЖБМ ҒК әзірлеген оның Жарғысының жобасына сәйкес 70 жастан аспауы тиіс.
Ережеде мынадай мазмұндағы тармақ бар: «Ерекше жағдайларда уәкілетті орган, Төралқа болмаған кезде Академия академиктеріне кезектен тыс сайлау өткізу туралы жариялай алады». Ерекше жағдайлар қандай? Төралқаның болмауына қалай жол беріледі? Әлбетте, біз ҚР ҰҒА КЕАҚ құру рәсімі туралы айтып отырмыз. Содан кейін осы критерийлер тармағының негізінде ҒЖБМ-ның уәкілетті органы Министр атынан Төралқа, Жалпы жиналыс болмаған кезде академиктерге кезектен тыс сайлау жариялайды және КЕАҚ-тың шартты 25 «академиктерін» іріктейді.
Ережеде «Егер осы мамандық бойынша сайланған кандидаттардың саны осы мамандық бойынша бос орындар санынан аз болған жағдайда, Төралқа 3 (үш) ай ішінде тиісті үш жылдық кезеңнен кешіктірмей өкілеттік мерзімін көрсете отырып, кезекті сайлау өткізеді» деп көрсетілген. Яғни, Төралқа (Жалғыз акционер құратын және Директорлар кеңесімен басқарылатын) өз қалауы бойынша кезектен тыс сайлау өткізеді және бос орындарға «үш жылдық кезеңнен кешіктірмей» қандай да бір түсініксіз мәртебесі мен өкілеттік мерзімі бар академиктерді «сайлайды», яғни кейбір «уақытша академиктер» алынады. Ал бүкіл әлемде, Қазақстандағыдай, академик атағы ғалымға өмір бойы беріледі!
ҚР ҰҒА құрамына сайланатын адамдарға қойылатын Өлшемшарттарда (Ережеде академиктерді сайлау туралы, ал Өлшемшарттарда – ҚР ҰҒА құрамына сайланатын тұлғалар туралы айтылатынын ескеріңіз) ғылыми ұйымдарда кемінде он жыл және ҚР жоғары білім беру ұйымдарында кемінде он жыл, оның ішінде шетелдік (!) жоғары білім беру ұйымдарында немесе ғылыми-білім беру ұйымдарында кемінде бес жыл жұмыс тәжірибесінің болуы көрсетілген.
Ғалымның жұмыс тәжірибесі, әрине, ең маңызды критерий болып табылады, алайда академиктер ғылыми әлемдегі ерекше жетістіктері, жаңалықтары мен беделі үшін әртүрлі ұйымдарда 20 жыл жұмыс тәжірибесі жоқ ғалымдарды сайлай алатын кездер болады. Сонымен қатар, тәжірибеге сүйене отырып, жоғары білім беру ұйымдарында және ҒЗИ-да жұмыс істемейтін белгілі ғалымдар бар екені белгілі.
Әлемнің барлық Ғылым академиялары демократиялық процедуралар мен сайлауға негізделген мүлдем басқа құрылымға ие: жоғарғы орган - Ғылым академиясының мүшелерінен (академиктер мен корреспондент-мүшелерден) тұратын Жалпы жиналыс, Жалпы жиналыста Ғылым академиясының мүшелері жасырын дауыс беру арқылы сайланған Президент, Жалпы жиналыста сайланған Төралқа, жасырын дауыс беру арқылы Жалпы жиналыста сайланған Ғылым академиясының мүшелері.
ҚР ҰҒА-ның 1996-2003 жылдары министрлік құрамында болуының теріс тәжірибесі, белгілі болғандай, Ғылым академиясын 2003 жылы ҚР ҰҒА Республикалық қоғамдық бірлестігіне (РҚБ) айналдыруға алып келді. Осыған байланысты, сондай-ақ қазіргі уақытта Ғылым және жоғары білім министрлігінде дайындалып жатқан ҚР ҰҒА үшін тағдырды ескере отырып, ҚР Ұлттық ғылым академиясы үшін Министрліктің құрылымындағы осындай бұрынғы жай-күйге оралу қолайсыз.
Ағымдағы жылдың 12 тамызында Президент Әкімшілігі Басшысының орынбасары, Ғылым және жоғары білім министрі Ұлттық ғылым академиясының Президентімен кездесті, онда Мемлекет басшысының Ұлттық ғылым академиясына мемлекеттік мәртебе беру туралы тапсырмасының бұрмаланған орындалуына байланысты туындаған күрделі жағдай, оның тәуекелдері мен салдары талқыланды. Осы кездесуде ҚР Премьер-Министрінің өкімі бойынша Мемлекеттік комиссия құру мәселелері талқыланды.
Осыған қарамастан, ҒЖБМ ҚР ҰҒА-дан Министрлік жанынан құрылатын комиссияда жұмыс істеуге келісімді талап етуді жалғастырды. Оған ҚР ҰҒА бас тартумен жауап берді және нәтижесінде ҚР Премьер-Министрінің орынбасарының төрағалығымен Мемлекеттік комиссия құру Президент Әкімшілігінде қолдау тапты. Сайлау науқанына, президенттік сайлауға байланысты ҚР ҰҒА Президенті Премьер-министрге жолдаған хатында Мемлекеттік комиссия өз жұмысын ағымдағы жылдың 20 қарашасынан кейін және 30 желтоқсанға дейін ҚР Президентінің хаттамалық шешімімен белгіленген мерзімде бастауын сұрап, негізгі ұсынымдар әзірлеуін сұрады. Сондай-ақ, осы Мемлекеттік комиссияның құрамына енгізу үшін барлық ғалымдардың кандидатуралары ұстанымдарының ашықтығын, объективтілігін және келісімділігін нақты қамтамасыз ету үшін ҚР ҰҒА-мен келісілуі тиіс. Ғылым комитеті Мемлекеттік комиссияның қызметін Президенттің ҚР ҰҒА-на шын мәнінде мемлекеттік мәртебе беру туралы Хаттамалық шешімін орындауға емес, ал Мемлекеттік комиссия арқылы КЕАҚ туралы шешімін орындауға бағытталған.
Іс жүзінде Мемлекеттік комиссия келесі негізгі мәселелерді шешу үшін қажет:
Біріншіден, Мемлекет басшысының тапсырмасын дәл орындау мақсатында «Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясы туралы» Заңды дайындап, басым тәртіппен қабылдау қажет. Бұл Заң ҚР ҰҒА қатысты «Ғылым туралы» Заңға қабылданған түзетулерді жояды.
Екіншіден, ҚР Президентінің ҚР ҰҒА-на мемлекеттік мәртебе беру жөніндегі тапсырмасын орындау ҚР ҰҒА-на Қазақстан Республикасының Президенті тағайындайтын «Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясы» Жоғары ғылыми мемлекеттік мекемесінің нысанын беру болып табылады.
Сонымен, Мемлекет басшысы Қ.К. Тоқаевтың айтуынша, ғылыми ойдың орталығы және беделді құрылым болу үшін Ғылым академиясы тек заңды нысанын ауыстыру ғана емес және өз қызметіне қажетті инфрақұрылымға ие болуы тиіс! Президенттің бұл бағыттағы тапсырмасын орындаушылар бірде-бір қадам жасаған жоқ, бірде-бір сөз айтқан жоқ. Мемлекеттік комиссия - бұл осы бағытта ұсыныстар әзірлеу және шешімдер қабылдау мүмкіндігі.
Ғылым академияларының қызметі басқа ғылыми және ғылыми-білім беру ұйымдарының қызметінен ерекшеленеді, өйткені онда ұжым оның мүшелерінің құқықтық мәртебесі бойынша мүлдем басқа екі бөліктен тұрады: штаттық және штаттан тыс-қоғамдық. Сонымен қатар, академияны басқару құқығы штаттан тыс мүшелерге-академиктерге және ғылым академиясының жоғары басқару органына кіретін корреспондент мүшелерге-Жалпы жиналысқа ие!
Сондықтан әлемнің барлық мемлекеттік Ғылым академияларының қызметі ғалымдардың қоғамын мемлекеттік реттеу мен өзін-өзі басқару қағидаттарының үйлесімі негізінде жұмыстарды ұйымдастыруда және ғылыми ізденісті, зерттеуді және нәтижелерді іс жүзінде жүзеге асыруда жүзеге асырылады. Бұл ғалымдардың шығармашылық мүмкіндіктерін дамыту, сондай-ақ елдегі ғылым мен прогресті дамыту, ғылыми мектептер құру және демократия жағдайында ғылыми кадрлар даярлау үшін қажет. Осы себепті Ғылым академиясының қызметі РММ, ШЖҚ РМК, АҚ, КЕАҚ және т.б. сияқты стандартты трафарет нысандарына сәйкес келмейді. Сондықтан барлық елдерде жоғары ғылыми мемлекеттік ұйымның мәртебесі мен атауы бойынша ұйымның осындай ерекшелігі мен қосарланған сипатын ескеретін Ғылым академиялары туралы жеке Заңдар қабылданды.